Sorun ağacı analizi (neden-sonuç diyagramı olarak da bilinir) bir sorunun temel nedenlerini ve etkilerini bir arada görmek ve buna göre hedef ve stratejiler oluşturmak için faydalı bir yöntemdir (Mahto ve Kumar, 2008, s. 22-23). Ayrıca ekip çalışmasına ve sorunların ve etkilerin hiyerarşik sıralamasının oluşturulmasına olanak sağlar. Sorun ağacının ortasında projenin müdahale etmeyi amaçladığı ana sorun yer alır. Projedeki ana probleminiz, çözüldüğü takdirde, projenin genel amacına katkıda bulunmalıdır. Yani projenin genel amacı doğrudan proje sırasında tamamen aşacağınız bir sorunu içermeyecek, bu sorunun etkilerinden kaynaklanan olumsuz bir durumu hedefleyen genel bir durumu ifade edecektir. Örneğin projenizde genç işsizliğini temel sorun olarak belirlediyseniz, bu durumla mücadeleye yönelik hedef ve faaliyetlerin tamamı genel amacın gerçekleştirilmesine katkı sağlayacaktır. Dolayısıyla projeniz bu sorunu ele alarak genel hedefe belli bir ölçüde katkı sağlayacaktır.
Ana sorununuzu genel hedefle ilişkilendirmekte zorlanıyorsanız, bir hibe veya teklif çağrısının rehberini de kullanabilirsiniz. Hibe veren kurum ve programların kendi öncelikleri ve amaçları vardır. Genel amacınızı belirlerken bu programların alt amaçlarından yararlanabilirsiniz. Böylece bu amaçlara atıfta bulunarak projenizin programla ilgisini de göstermiş olursunuz. Bu durumda bu program alt amaçlarını olduğu gibi kullanabilir ya da özgün cümleler kurabilirsiniz. Öte yandan, oluşturduğunuz ağacı kullanarak kendinize özgü bir genel hedef tanımlayabilirsiniz. Bu durumda hiyerarşinin en tepesinde yer alan etkileri özgün ve kapsamlı bir cümle ile kısaca özetlemeniz gerekecektir. Gençlerle ilgili bir hibe programını ele aldığımızda şöyle bir genel hedef belirlenebilir: "Gençlerin sosyal ve ekonomik dezavantajlarının azaltılmasına ve psikolojik refahlarının iyileştirilmesine katkıda bulunmak".
Ana sorununuzu belirledikten sonra, buna neden olan faktörleri belirlemeniz gerekir. Hangi unsurun hangi soruna neden olduğunu hiyerarşik olarak bir sıraya koyarak düzenlemelisiniz. Bir bölgedeki genç işsizliği örneğini ele alırsak, iş deneyimi eksikliği genç işsizliğinin ana nedenlerinden biri olabilir. İş deneyimi eksikliğinin nedenleri arasında staj olanaklarının azlığı, gençlerin mezun oldukları alandaki şirketlerin sayısının ve kapasitesinin azlığı, gençler arasında temel iletişim becerilerinin eksikliği, gençlere yönelik kariyer planlaması, destek ve rehberlik eksikliği vb. sıralanabilir. Bu alt sorunlar arasında daha derin bir analiz yapmak mümkündür. Gençlerde temel iletişim becerilerinin eksikliği alt sorununu örnek olarak alırsak, okullarda temel iletişim becerileri konusunda yeterli eğitimin verilmemesi, ailelerin temel iletişim becerileri konusunda yeterli bilgi, beceri ve kapasiteye sahip olmaması, sosyalleşme ve iletişime yönelik mekân ve etkinliklerin sınırlı olması kök sorunlar olarak sıralanabilir. Bu sıralama kök nedenlere ulaşılana kadar yapılabilir ve detaylandırılabilir.
Ana sorun detaylandırıldığı ölçüde iyi analiz edilebilecek, hedef ve stratejiler belirlenebilecektir. Bu hedef ve stratejiler için gerekli faaliyetlerin planlanması da bu aşamada iyi bir analizle ilgilidir. Belirlediğiniz alt problemler ilerleyen aşamalarda amaç ve hedeflere ulaşmak için organize edilecek faaliyetlere dönüşecektir (Vesely, 2008).
Sorun ağacında ana sorununuzun en üstünde bu ana sorunun etkileri yer alır. Tespit edeceğiniz etkiler proje öneri formunuzun "etki" bölümünde detaylandırılmalıdır. Bu nedenle ilk aşamada sorunu analiz ederken tüm etkileri ve paydaşları göz önünde bulundurmak önemlidir. Sorun analizine benzer şekilde etki analizi de ne kadar detaylı yapılırsa o kadar başarılı ve kapsamlı bir müdahale mantığı ortaya konulacaktır. Bu da projenizin etkilerini ölçerken belirleyeceğiniz göstergeleri detaylandırmanızı ve başarıyı daha kapsamlı ve objektif bir şekilde ölçmenizi sağlayacaktır. Yine genç işsizliği temel sorunundan örnek verecek olursak, bu sorun depresyonda, suçta, zararlı madde, sigara ve alkol kullanımında, sosyal atıl kapasitede, gençlerin sosyal dışlanmasında ve gençlerin eğitim aldıkları alanlarda katma değerli işlerden ziyade düşük nitelik gerektiren işlerde artışa neden olabilir. Bu etkiler daha da derinleştirilebilir ve detaylandırılabilir. Örneğin gençlerde depresyonun ortaya çıkması intihar oranlarında artışa, gençlerin hayattan beklentilerinin azalmasına ve umutsuzluğa, depresyon ilacı kullanımında artışa, psikolog/psikiyatri hizmetlerinde artışa vb. neden olabilir.
Ana sorunun neden ve sonuçları birden fazla alt neden ve sonuçla da ilgili olabilir. Bu durumda sorun ağacınızdaki öğeleri ok ve çizgilerle birbirine bağlamanız karışıklığı önleyecektir.
Problem Ağacı Analizi Örnekleri
