Araştırmaya başlamadan önce, araştırmanın hangi aşamaları kapsayacağını veya araştırmada hangi yöntemlerin kullanılacağını belirleyen bir protokol geliştirmek, göz önünde bulundurulması gereken bir aşamadır. Protokol, araştırmayı yürütme sürecinde bir yol haritası görevi görür. Araştırmacı için bir yol haritası sağlamanın yanı sıra, protokol geliştirmek, önyargıyı azaltmak ve hesap verebilirliğe katkıda bulunmak gibi faydalar sağlar. Protokol, araştırma konusunu, taranacak alanı (bu aşamada taranacak veritabanlarını veya dilleri belirleyebilirsiniz), aramada kullanılacak anahtar kelimeleri ve zamanlama hedeflerini içermelidir. İnceleme türüne bağlı olarak, araştırmacılar protokole taranacak makalelerin sayısını veya dahil etme ve hariç tutma kriterlerini ekleyebilirler.
Aşağıda, Kushairi ve Ahmi'nin (2021) "Flipped Classroom in the Second Decade of the Millenia: A Bibliometrics Analysis with Lotka's Law" başlıklı bibliyometrik analiz makalelerinde hazırladıkları araştırma protokolü bulunmaktadır. Araştırmacılar, protokolü tarama ve inceleme süreçlerinde kullanırken, makalede raporlayarak araştırmalarının güvenilirliğine katkıda bulunmuşlardır.
Sistematik derlemeler için çeşitli protokol geliştirme yönergeleri mevcuttur. Protokoller için en çok bilinen yönergelerden biri, Sistematik İncelemeler ve Meta-analizler için Tercih Edilen Raporlama Öğeleri genişletmesi olan PRISMA-P’dir (Moher vd., 2016). PRISMA-P yönergelerine göre, bir protokol aşağıdaki bileşenleri içermelidir:
“1. Giriş
(a) Seçilen konunun seçilme gerekçesi
(b) PICO terimleri de dahil olmak üzere açık ve anlaşılır bir araştırma sorusu veya soruları
(a) Araştırma ve rapor özellikleri (dil, yayın durumu) için dahil edilme kriterleri belirlenmelidir. Bunlar yaş grupları, coğrafi bölgeler, çalışma tasarımları veya sonuç ölçütleri olabilir. Açık dahil etme kriterleri, ilgili makalelerin belirlenmesini kolaylaştırır.
(b) Tüm bilgi kaynakları, beklenen dahil edilme tarihleri ile belirtilmelidir (kullanılacak veri tabanları, kişisel iletişim, deneme kayıtlarının kullanımı, gri literatür kaynakları).
(c) Arama stratejisinin en az bir veri tabanında ana hatlarıyla belirtilmelidir
(d) Verilerin süreç boyunca nasıl yönetileceğine ve gözden geçirileceğine dair bir açıklama
(e) İncelemenin her bir bölümü için dahil etme ve hariç tutma süreci (örneğin, iki bağımsız hakem vb.) açıklanmalıdır.
(f) Planlanan veri toplama yöntemi, veri oluşturma sürecini de tanımlamalıdır. Örneğin, veri oluşturmada tutarlılığı sağlamak için formlar dahil edilebilir.
(g) Tanımlanan tüm veri varsayımları veya basitleştirmeleri listelenmelidir.
(a) Çalışmaların nicel olarak sentezleneceği kriterler. Verilerin nicel sentez için uygun olduğu durumlarda, planlanan özet önlemler, veri işleme, toplama yöntemleri ve önerilen ek analizler.
(b) Nicel analizin mümkün olmadığı durumlarda, özet türü planlanır.
Sistematik inceleme protokolü, incelemenin tüm aşamalarında izlenmelidir. Ayrıca, protokole yapılan değişiklikler takip edilmeli ve tarihlendirilmelidir (Moher vd., 2016).
Protokol geliştirme sürecinde, araştırmanın hangi aşamaları kapsayacağını veya hangi yöntemlerin araştırmaya dahil edileceğini belirleyen bir protokol geliştirilmesinin önemi vurgulanır. Protokol, araştırma sürecinde bir yol haritası görevi görür. Protokol geliştirmek, araştırmacıya bir yol haritası sağlamakla birlikte, yanlılığı azaltma ve hesap verebilirliğe katkıda bulunma gibi faydalar da sağlar. Önceden belirlenmiş bir protokol, araştırma sürecine yapı ve yön kazandırır, hata ve yanlılığı azaltmaya yardımcı olur, derlemenin kaydedilmesini sağlar ve yayınlanma gerekliliği olabilir.
