Bölüm 1: NİCEL ARAŞTIRMA TASARIMLARININ TEMELLERİ

Bu bölümün amacı, nicel araştırma tasarımlarının kapsamlı bir incelemesini sunmaktır. Bu tasarımlar, ampirik çalışmalarda veri toplama ve değerlendirmeyi sistematik bir şekilde gerçekleştirmek için kritik öneme sahiptir. Bölüm, sosyal bilimler araştırmalarında yaygın olarak kullanılan farklı nicel araştırma tasarımlarını incelemektedir. Her bir tasarımın özelliklerini, avantajlarını ve dezavantajlarını analiz ederek, araştırmacıların çalışmaları için en uygun tasarımı seçmelerine olanak tanır. Ayrıca, nicel tasarımları seçerken ve uygularken dikkate alınması gereken kritik faktörleri tartışır. Nicel yöntemlerle araştırma yapma konusunda pratik tavsiyeler de sunar.

Araştırma deseni terimi, belirli bir soruyu araştırmak için ilgili verileri toplamak amacıyla kullanılan teknik ve taktikleri ifade eder. Araştırmanın odak noktasına bağlı olarak, bazı sorular, istatistiksel analiz içeren nicel araştırma yoluyla daha etkili bir şekilde yanıtlanabilirken, diğerleri ise verilerdeki desenleri, özellikleri veya temaları belirleyerek, yani nitel araştırma ile daha iyi ele alınabilir.

Araştırma tasarımlarını sağlam bir şekilde anlamak çok önemlidir, çünkü hakemli araştırmalar bile güvenilir olmayabilir. Bir araştırmayı doğru bir şekilde değerlendirmek için, çalışmanın nasıl tasarlandığını ve yürütüldüğünü değerlendirmek, çalışmanın geçerliliğini belirlemek açısından kritik öneme sahiptir. Farklı çalışma tasarımlarına aşina olmak, sağlam ve hatalı araştırmalar arasında ayrım yapmayı sağlar ve bu sayede, literatür taramaları gibi faaliyetlerde kanıtları değerlendirirken eleştirel düşünmeyi sağlar.

Araştırma, araştırma çalışmasının uygulanmasına, araştırmanın amaçlarına ve bilgilerin nasıl arandığına bağlı olarak üç ana gruba ayrılabilir (Şekil 1).

Nicel araştırma nedir? Nicel araştırma, sayısal verilerin toplanmasını ve bu verilerin matematiksel yöntemler, özellikle istatistik kullanılarak analiz edilmesini içeren bir araştırma türüdür. Nicel araştırmanın tanımı araştırmacılar ve eğitimciler arasında değişiklik gösterebilir, ancak genel olarak bu yaklaşımın, fenomenleri sayısal verilerle açıklamayı amaçladığı kabul edilmektedir. Örneğin, karma yöntemlerin savunucusu olan Creswell (2014; 2018), nicel araştırmayı, sayısal verilerin toplanarak matematiksel yöntemlerle analiz edilmesi yoluyla fenomenlerin açıklandığı bir yöntem olarak tanımlamaktadır.

Nicel araştırma desenleri, nitel araştırma desenlerinden daha yaygındır. Nicel tasarımlar yapılandırılmıştır, geçerlilik ve güvenirlik açısından test edilir ve kolayca tanımlanıp tekrar edilebilir. Bir araştırma deseni hakkında yeterli detay sağlarlar, böylece doğrulanabilir ve güvenilir olabilirler. Ancak, iyi bir nicel araştırma, belirli bir fenomendeki çeşitliliğin ve varyasyonun doğasını ve boyutunu belirlemek için nicel ve nitel becerilerin birleştirilmesini gerektirir (Tablo 1.).

Nicel ve nitel araştırma yöntemleri genellikle ayrı yaklaşımlar olarak algılanır, ancak araştırma metodolojilerinin bir sürekliliği üzerinde yer alırlar. Nicel araştırma genelleştirilebilirlik, güvenirlik ve geçerliliği ön planda tutarken, nitel araştırma güvenilirlik, inanırlık ve doğrulanabilirliğe vurgu yapar. Her iki metodolojinin de kendine özgü güçlü ve zayıf yönleri bulunmakla birlikte, araştırmacılar araştırma sorularını ve bağlamlarını dikkatle değerlendirmelidirler ki hangi yaklaşımın araştırmaları için en uygun olduğunu belirleyebilsinler (Fryer ve diğerleri, 2018).

Nitel-nicel-nitel yaklaşımı, araştırma için en kapsamlı ve üzerinde düşünülmeye değer bir yöntemdir; çeşitliliği belirlemek için nitel yöntemlerle başlamak, yayılımı nicel yöntemlerle ölçmek ve ardından gözlemlenen kalıpları açıklamak için tekrar nitel yöntemlere dönmeyi içerir (Kumar, 2011). Nicel çalışmalar, araştırma evreni ile olan temas sayısı, araştırmanın referans dönemi ve araştırmanın doğası gibi kriterlere göre sınıflandırılabilecek farklı desenler kullanır.

1. Temas sayısına dayalı çalışma desenleri.

Temas sayısına dayalı olarak üç çalışma deseni vardır: kesitsel, önce-sonra ve boylamsal çalışmalar. Kesitsel çalışmalar en yaygın olanıdır ve araştırmacıların belirli bir zamanda bir olgu veya sorunun genel bir resmini elde etmelerini sağlar. Önce-sonra çalışmaları, bir müdahale öncesinde ve sonrasında toplanan verileri karşılaştırarak bir olgudaki değişimi ölçer. Boylamsal çalışmalar ise zaman içinde değişim modelini inceler ve araştırma evreni ile birden fazla temas içerir. Ancak, katılımcılarla sık temas, onların düşünmeden yanıt vermelerine veya ilgilerini kaybetmelerine neden olabilen koşullandırma etkisine yol açabilir.

2. Referans dönemine dayalı çalışma desenleri.

Araştırmalarda, çalışmaların deseni genellikle belirli bir referans dönemi etrafında şekillenir ve bir durum, olay, sorun veya olguyu inceler. İki ana çalışma türü vardır - retrospektif ve prospektif. Retrospektif çalışmalar, geçmiş olayları o dönemde toplanan veriler veya insanların anıları kullanarak analiz ederken, prospektif çalışmalar gelecekteki sonuçları veya bir olgunun potansiyel yaygınlığını tahmin etmeyi amaçlar. Deneyler, araştırmacının bir müdahalenin araştırma evreni üzerindeki etkisini beklemek zorunda olduğu için prospektif çalışmalar kategorisine girer. Retrospektif-prospektif çalışmalar ise her iki yaklaşımı birleştirerek bir olgudaki geçmiş eğilimleri inceleyip, ardından müdahalenin etkisini belirlemek için araştırma evrenini izler.

3. Araştırmanın doğasına dayalı çalışma desenleri.

Nicel araştırma desenleri, araştırmanın doğasına göre deneysel, deneysel olmayan veya yarı-deneysel olarak sınıflandırılabilir (Cash ve diğerleri, 2016; Miller ve diğerleri, 2020; White & Sabarwal, 2014). Deneysel çalışma desenleri şu şekilde sınıflandırılabilir:

1. Sadece-sonra deneysel desen, araştırmacının müdahalenin maruz kalmış veya maruz kalmakta olan bir evren üzerindeki etkisini incelemeyi amaçladığı bir senaryoyu ifade eder. Bu durumda, bağımlı değişkendeki değişim, "önce" (temel) ve "sonra" veri setlerinin karşılaştırılmasıyla ölçülür. Ancak, bu tasarım, karşılaştırma için uygun bir temel sağlamadığından ve iki veri seti karşılaştırılamadığından revize edilmelidir. Bağımlı değişkendeki bazı değişiklikler, veri setlerinin nasıl derlendiğindeki farklılıklardan kaynaklanabilir.
2. Önce-sonra deneysel desen, "önce" gözlemini retrospektif olarak oluşturma sorununu, müdahaleyi araştırma evrenine tanıtmadan önce bu gözlemi kurarak aşar. Bu tasarım, sadece-sonra tasarımının karşılaştırılabilirlik sorununu ele alırken, herhangi bir değişikliği doğrudan müdahaleye atfetmez. Bu sorunu çözmek için bir kontrol grubu eklenir.
3. Kontrol grubu deseni kullanılan bir çalışmada, araştırmacı, bir kontrol grubu ve bir deney grubu olmak üzere iki evren grubu seçer ve bu gruplar mümkün olduğunca müdahale dışında karşılaştırılabilir olmalıdır. "Önce" gözlemleri her iki grup için aynı anda yapılır ve deney grubu müdahaleye maruz bırakılır. Müdahalenin bir etkisi olduğu varsayıldığında, "sonra" gözlemi her iki grup için yapılır ve gruplar arasındaki bağımlı değişkendeki fark, müdahaleye atfedilir.
4. Çift kontrol deseni, kontrol tasarımından bir adım öteye giderek dışsal değişkenlerin etkisini daha kesin olarak ölçer. Bu tasarımda, araştırma aracı veya katılımcılardan kaynaklanabilecek diğer etkileri ayırmak için bir yerine iki kontrol grubu kullanılır.
5. Karşılaştırmalı desende, bir çalışma deney veya deney dışı olarak gerçekleştirilebilir. Karşılaştırmalı deneysel tasarımda, çalışma evrenini, test edilecek tedavi sayısı kadar gruba ayrılır. Her grup için bağımlı değişkene ilişkin temel oluşturulur ve farklı tedavi modelleri diğer gruplara tanıtılır. Belirli bir süre sonra, tedavi modelleri etkisini gösterdikten sonra, "sonra" gözlemi yapılır ve bağımlı değişkendeki herhangi bir değişiklik doğrulanır. Çalışma, farklı evren gruplarındaki bağımlı değişkendeki değişimin derecesini analiz ederek müdahalelerin etkinliğini karşılaştırır.
6. Eşleştirilmiş kontrol deneysel desende karşılaştırılabilirlik bireysel olarak belirlenir. Çalışma evreninden seçilen bir özelliğe ve duruma göre neredeyse aynı olan iki birey eşleştirilir ve ayrı bir gruba atanır. Gruplar oluşturulduktan sonra, araştırmacı hangi grubun kontrol ve hangi grubun deney olacağını belirler.
7. Plasebo deseni, tedavi aldığını sanan hastanın, aslında etkisiz bir tedavi aldığını bilmeden, iyileşme beklentisi üzerine oluşan plasebo etkisinin derecesini belirlemeye çalışır. Bu tasarımda, araştırmacının bir kontrol grubu olup olmayacağına bağlı olarak iki veya üç grup kullanılır.
8. ABAB deseni olarak da bilinen çapraz karşılaştırmalı deneysel desende, iki grup oluşturulur ve müdahale bunlardan birine tanıtılır. Belirli bir süre sonra, bu müdahalenin etkisi ölçülür ve müdahaleler çapraz olarak değiştirilir.

Birçok araştırmacı, araştırmalarında pragmatik bir yaklaşım benimser ve geniş veri setlerini incelemek, hipotezleri test etmek veya nicel olarak ölçülebilen konuları araştırmak için nicel yöntemler kullanır. Ancak, uygun araştırma tasarımı ve veri toplama araçlarını seçmek, doğru veri analiz araçlarını kullanmaktan daha temeldir. Bu, araştırmanın nicel veya nitel doğasına bakılmaksızın tüm araştırmaların kritik bir bileşeni olmaya devam eder (Sukamolson, 2007).

Nitel bilgilerin ölçülmesindeki doğuştan gelen zorluklara rağmen, tutumlar, inançlar ve diğer soyut kavramları nicel verilere dönüştürmek için tasarlanmış özel araştırma araçlarını kullanarak anlamlı içgörüler elde edebiliriz. Bu yaklaşım, çeşitli fenomenleri nicel yöntemlerle araştırmamızı sağlar ve insan davranışı ve deneyimlerinin karmaşıklıklarına dair değerli içgörüler sunar.

Grimes & Schulz (2002), araştırmacıların araştırma sorularına ve araştırma desenlerinde karşılaşılan zorluklara bağlı olarak uygun bir yaklaşım seçerken kullanabilecekleri alternatif araştırma metodolojilerinin kapsamlı bir çerçevesini oluşturmuştur (Şekil 2).

Bir teori oluşturmak, gözlemlere dayalı olarak ve çeşitli fenomenleri açıklamak için tümevarım akıl yürütme kullanarak bir teori yaratmayı gerektirir. Buna karşılık, teori test etme yöntemi, hangi gözlemlerin yapılacağını belirleyen bir teoriyle başlar ve genelden özele doğru ilerler. Teorinin doğruluğu, gözlemler yoluyla değerlendirilir ve tümdengelim akıl yürütme kullanılarak bu teoriden bir dizi önerme çıkarılır (Şekil 3).

Tümevarım veya tümdengelim yaklaşımlarının seçimi, araştırma hedeflerine bağlıdır: keşif, betimleme, doğrulama (açıklama) ve modelleme. Bu yaklaşımlar, araştırma sürecinde ayrı ayrı (diyakronik) veya birlikte (senkronik) alınarak, farklı ancak birbirini tamamlayıcı işlevler yerine getirirler (Şekil 4).

Keşif (tümevarım) yaklaşımı, araştırmanın amacı, problem hakkında kapsamlı ve genel belirtiler, potansiyel karar alternatifleri ve betimleyici ve doğrulayıcı çalışmalarda/fazlarda dikkate alınması gereken ilgili değişkenler hakkında bilgi toplamak olduğunda kullanışlıdır. Öte yandan, tümdengelim yaklaşımı, bir değişkenin diğer değişkenlerin değerlerini etkilediğini veya belirlediğini göstermek amacıyla yapılan nedensel çalışmalarda önemlidir; bu, araştırmacıların formüle edilmiş hipotezler seti tarafından önerilen açıklamaları test etmelerini sağlar.

Betimleyici çalışmalar, sonuçların sonraki yorumlanmasında yararlı olabilecek bazı ilgili yönlerin nesnel bir "tespitini" sağlar, ancak herhangi bir fenomenin dinamiklerini açıklamamıza veya tahmin etmemize izin vermez, bu da daha karmaşık bir yaklaşımı gerektirir. Benzer şekilde, doğrulayıcı (açıklayıcı) çalışmalar, bir değişkenin diğer değişkenler üzerinde nedensel bir etkisi olduğunu göstermek gerektiğinde zorunlu hale gelir.

Son olarak, hipotezlerin yapısını altında yatan teori sonuçlar ışığında sürdürülebilir olduğunda, modelleme hedefleri gerçekleşir ve bu da daha karmaşık ve değerli bir bilgi düzeyine yol açar. Bu tür araştırmalar, parçası oldukları bilgi birikimine, artık bir tahmin ve yönetim aracı haline geldikleri ölçüde hassas bir katkı sağlarlar.

Özetle, keşif aşaması bir problemin tüm potansiyel nedenlerini tanımlarken, çalışmanın betimleyici ve açıklayıcı aşamaları olası nedenlerini tahmin etmeyi amaçlar.

Araştırmada iki ana nicel strateji vardır: anketler ve deneyler. Anketler, bir örneklemi inceleyerek nüfusun eğilimleri, tutumları veya görüşleri hakkında sayısal temsiller elde etmek için kullanılır. Araştırmacılar, verileri toplamak ve sonuçları daha büyük bir evrene genellemek için çapraz kesitsel veya boylamsal çalışmalar yürütebilirler. Bu veriler, anketler veya yapılandırılmış mülakatlar kullanılarak toplanabilir.

Öte yandan, deneysel araştırma, belirli bir tedavinin bir sonuç üzerinde etkisi olup olmadığını belirlemeyi amaçlar. Bu, tedaviyi bir gruba uygulayıp diğer gruptan saklayarak ve her iki grubun sonuçlarını ölçerek gerçekleştirilir. Deney örnekleri arasında, deneklerin tedavi koşullarına rastgele atanması ve tek-denek tasarımlarını içerebilecek rastgele olmayan yarı-deneyler bulunur. Kumar (2011) bu "kararları" üç kritere göre organize eder (Şekil 5):