Deneysel Desenler

Deney tasarımı en yüksek düzeyde kontrol sunar ve sıklıkla bir müdahalenin (neden) ve çalışma sonucunun (etki) arasındaki nedensellik ilişkisini belirleyebilme yeteneği nedeniyle nicel araştırmaların altın standartı olarak tanımlanmıştır (Rogers & Révész, 2020).

Bilimsel araştırmalar genellikle deney tasarımlarını altın standart olarak kabul eder. Gerçek deney olarak bilinen bu yöntem, bir çalışma içindeki değişkenler arasında nedensellik ilişkisini kurar. Yaygın yanlış anlamalara rağmen, gerçek deney yalnızca laboratuvar ortamlarına özgü değildir.

Deneysel araştırma, değişkenler arasında nedensel ilişkiler kurmak için yapılandırılmış bir yaklaşım sağlar. Bu yaklaşımı kullanarak, araştırmacı hipotezleri çıkarır ve test eder. Araştırmacı bağımsız bir değişkeni (neden) manipüle eder ve bağımlı bir değişkende (etki) bunun etkisini gözlemlerken, dışsal değişkenleri kontrol altında tutmaya çalışır. Bu, tedaviyi bir gruba uygulayıp diğerinden alıkoyarak ve her iki grubun sonuçlarını analiz ederek gerçekleştirilir.

Araştırma alanında, bir deney, katılımcıları rastgele seçmek ve onları bir veya daha fazla değişkenin farklı seviyelerine maruz bırakmak anlamına gelir. Araştırmacı, bu maruziyetin bir veya daha fazla sonuç değişkeni üzerindeki etkisini gözlemler. Deneyin amacı, bağımsız ve bağımlı değişkenler arasında bir korelasyon kurmak ve müdahalenin etkinliği ve nedensel bağlantısı hakkında sonuçlar çıkarmaktır. Bu sürecin önemli bir yönü dışsal değişkenleri kontrol etmektir. Bu kontrol, gözlemlenen etkilerin yalnızca bağımsız değişkenlerin manipülasyonundan kaynaklandığını garanti eder ve çalışmanın geçerliliğini artırır. Deneyler, psikoloji, tıp, fizik ve mühendislik dahil çeşitli alanlarda nedensellik ilişkilerini araştırmak için güçlü bir araçtır (Mizik & Hanssens, 2018).

Gerçek deneyler, katılımcıları tedavi koşullarına rastgele atarken, yarı deneyler rastgele olmayan atamalar kullanır. Katılımcıların benzerliğini sağlamak için, durumlar çeşitli özellikler açısından eşleştirilir ve rastgele olarak kontrol ve deney gruplarına ayrılır. Yalnızca gözlemlenebilir gerçekler dikkate alınır ve çıkarımsal istatistikler kesin sayısal sonuçlar üretir. Basit öncesi-sonrası tasarımlardan karmaşık çok değişkenli faktöriyel tasarımlara kadar çeşitli deney desenleri geliştirilmiştir:

• Paralel tasarım - Paralel bir tasarımda, katılımcılar ya müdahale ya da kontrol grubuna rastgele atanır.
• Çapraz tasarım - Çapraz bir tasarımda, katılımcılar önce ya müdahale ya da kontrol grubuna atanır, ardından belirli bir süre sonra diğer gruba geçer. Bu tasarım, bireysel farklardan kaynaklanan yanlılıkları ortadan kaldırmaya yardımcı olur çünkü her katılımcı kendi kontrolü olur.
• Küme tasarımı - Birçok araştırma bağlamında, bireylerin farklı müdahalelere rastgele atanması her zaman mümkün olmayabilir. Bunun üstesinden gelmek için, bireylerin grupları veya kümeleri (örneğin, servisler, birimler veya hastaneler) ya kontrol ya da müdahaleye rastgele atanabilir ve tüm küme üyeleri atamayı alır.

Randomize kontrollü deneme (RCT), bu erdemleri somutlaştıran çok değerli bir araştırma yaklaşımıdır (Styles & Torgerson, 2018) (Şekil 11).

Bu tür bir deneyde, bir tanesi hariç tüm değişkenler tanımlanır ve kontrol edilir. Bağımsız değişken, bağımlı değişkenler üzerindeki etkilerini gözlemlemek için manipüle edilir. Ayrıca, katılımcılar doğal olarak oluşan gruplardan seçilmek yerine deneysel tedavilere rastgele atanır. Bu, araştırmanın geçerliliğini sağlar.

Deneysel tasarımların temel ilkeleri rastgele atama, değişken manipülasyonu ve kontrol gruplarını içerir. Deneysel tasarımlar nedensel ilişkiler kurmada etkili olmakla birlikte, etik düşünceler ve pratik kısıtlamalar gibi sınırlamalara da sahiptir.

Nicel bir desenin temel çerçevesi, bilimsel metoda ve tümdengelimli akıl yürütmeye dayanır. Bu, araştırmacının bir hipotez geliştirmesini, sorun hakkında veri toplamak için araştırma yapmasını ve hipotezlerin yanlış olmadığını göstermek için sonuçları analiz edip paylaşmasını içerir.

Bu prosedürü takip etmek için şunları yapmalısınız:

• Bilinmeyen, açıklanmamış veya yeni bir fenomeni gözlemleyin ve konuyla ilgili mevcut teorileri araştırın.
• Gözlemleri açıklamak için bir hipotez oluşturun.
• Bu hipotezlere dayanarak sonuçlar öngörün ve tahmini test etmek için bir plan oluşturun.
• Veri toplayın ve işleyin. Tahmin doğruysa, bir sonraki adıma geçin. Değilse, mevcut bilgilere dayanarak yeni bir hipotez oluşturun.
• Bulguları doğrulayın, sonuçlarınızı çıkarın ve uygun bir formatta sonuçları sunun.

Crano ve diğerleri (2014), klasik gerçek deneysel araştırma tasarımının adımlarını açıklamaktadır. Bu adımlar, katılımcı bir grup toplamak, bağımlı değişken üzerinde ön test yapmak, katılımcıları rastgele deneysel veya kontrol grubuna atamak, iki grup arasında deneysel tedavinin uygulanmasını yakından kontrol etmek ve deneysel müdahaleden sonra her iki grupta da bağımlı değişkeni tekrar ölçmekten oluşur (Şekil 12). Ön testin kaldırılması, birden fazla deneysel tedavi eklenmesi veya tüm deneysel koşullarda aynı katılımcıların kullanılması gibi varyasyonlar bulunmaktadır.

Deneyleri etkili bir şekilde tasarlamak ve yürütmek için kritik adımları takip etmek esastır. Bu adımlar şunları içerir (Kuçuksayraç, 2007):

• Çalışma için katılımcı örnekleme.
• Katılımcıları gruplara rastgele atama.
• Grupları deneysel veya kontrol koşullarına rastgele atama.
• Bağımsız değişkeni tanımlama, bu gruplar arasında değişen çalışılan çevre yönüne atıfta bulunur.
• Bağımlı değişkeni tanımlama, herhangi bir sonuçta ortaya çıkan davranışsal değişiklikleri ölçer.
• Bağımsız değişken tutarlıyken bağımlı değişkeni etkileyebilecek diğer tüm değişkenleri kontrol etme.
• Bağımlı değişken ölçümleri açısından iki grup arasında herhangi bir fark olup olmadığını belirlemek için hipotezi doğrulamak veya çürütmek amacıyla istatistiksel testler yapma.
• Eğer hipotez doğrulanırsa, bulguları açıklayın ve genelleştirin.
• Son olarak, bulguların başka durumlara nasıl uygulanabileceğini, muhtemelen tekrarlama yoluyla öngörün.

Sonuç olarak, nicel araştırma, değişkenleri ölçme ve müdahalelerin etkinliğini değerlendirme açısından önemli bir yöntemdir. Nitel araştırmadan farklı olarak, nicel araştırma objektif bir şekilde yürütülür, önyargıyı azaltmaya vurgu yapılır. Kanıta dayalı uygulamaları benimsemek isteyen araştırmacıların nicel araştırma tasarımı hakkında güçlü bir anlayışa sahip olmaları gerekir. Bu bilgi, araştırma literatürünü daha iyi anlamalarını ve değerlendirmelerini ve potansiyel olarak çalışma sonuçlarını ve önerilerini işlerine entegre etmelerini sağlar.

Tablo 8 farklı araştırma koşullarına uyarlanmış nicel ve deneysel araştırma projeleri için alternatifleri özetler.