Yöntem, gerçeği keşfetmenin bir yolu veya tarzıdır. Bilimsel yöntem genellikle bilimin özü ile özdeşleştirilir. Bilimsel metodoloji, belirli bilgilerin elde edildiği mantıksal, teknik, organizasyonel ve stratejik kuralları tanımlar. Ayrıca bilim metodolojisi, bilimsel keşifler yapmak için neyin nasıl yapılacağına dair yönergeler sağlar. Öte yandan, yöntemlere, araştırmanın temel ve teknik yönleri arasında bir ayrım yapan iki bakış açısından yaklaşılabilir:
Bir yöntem aynı zamanda belirli bir bilimsel alana ait çalışma nesnesi hakkındaki bilginin elde edilme yoludur. Belirli bir bilimsel alandaki çalışma nesnesi, yöntem tarafından ortaya konur. İnsan vücudu buna örnek olarak alınabilir. Fizik onu fiziksel bedenin hareketi açısından, biyoloji canlı organizmanın işlevleri açısından, psikoloji bilinçli davranışlar açısından inceler, sosyoloji ise bu davranışların başka bir kişinin davranışları ile nasıl iç içe geçerek sosyal bir olgu oluşturduğunu belirler. Ancak, yöntemi tanımladığımızda bile neyi içerdiğini bilmiyoruz, bu da bilimsel yöntem kavramının farklı yorumlanmasına neden oluyor. Temel olarak, bir yöntemin amacı, mevcut bilgiye dayanarak belirli bir bilimsel alanda çalışma nesnesi hakkında daha derin bir bilgi elde edilmesini sağlamaktır (Pečujlić, 1982, s. 175).
Genel olarak, bir yöntem üç unsurdan oluşur:
Araştırma süreci, bir nesne hakkında bilgi edinmek için gerekli tüm faaliyetleri ifade eder. Mevcut bilgi genellikle yetersizdir ve araştırma sürecinin ilerleyen aşamalarında tamamlanır. Araçlar, bir nesneyi incelemek için kullanılan belirli şeylerdir (eylemler ve kullanılan gereçler). Yöntem kavramı çoğu zaman sadece bilimsel araştırma sürecinin genel kurallarıyla ilişkilendirilirken, araçlar araştırma teknikleri olarak adlandırılır (Lukić, 1989 s. 48). Bilimsel bir alanın araştırma pratiği olarak bir yöntem, her zaman içeriğine bağlıdır ve bu nedenle yalnızca genel, mantıksal ilkeler ve kullanılan teknik araçlarla belirlenemez. Farklı bilimsel alanlar araştırmalarında aynı teknik araçları kullanır, ancak gerçekliğe farklı bir yaklaşım gerektiren farklı çalışma nesneleri nedeniyle aynı yöntemleri kullanmazlar. Dolayısıyla, belirli bir bilimsel alanın yöntemlerinin özellikleri, ancak araştırmanın ana hedefleri dikkate alındığında belirlenebilir. Çağdaş metodolojik pratikçilik, sosyolojik yöntemin içeriğe dayalı tanımını tamamen göz ardı ederek sosyolojik yöntem terimini sosyal araştırma terimiyle değiştirme eğilimine girmiştir (Milić, 1996, s. 233).
Sosyolojik metodolojideki ilerleme çoğunlukla mevcut veri toplama yöntemlerinin iyileştirilmesini ve yeni veri toplama yöntemlerinin keşfedilmesini içerir. Bu gelişmeler sosyolojinin kesinliğini artırmış ve onu doğa bilimleriyle rekabet edebilecek şekilde bilimsel açıdan geliştirmiştir. Yöntemlerdeki bu ani gelişmenin bazı dezavantajları da vardır. Çoğu sosyolog, veri toplamak için kullanılan kesin yöntemlerle ulaşılamadığı için gerçeklerin bilimsel açıklamasından tam olarak uzak durmaya başlamıştır. Bu da bizi değerli bilimsel sonuçlardan yoksun bırakmaktadır. Çağdaş veri toplama yöntemlerine gelince, veri toplama konusunda ekip çalışması önemlidir çünkü sosyal olgular giderek daha karmaşık hale gelmektedir ve tek bir bilim insanının her şeyi doğru bir şekilde fark etmesi ve toplaması imkansızdır. Bu tür bir çalışma özellikle daha geniş bir sosyal varlık incelendiğinde; sosyal yaşamının tüm yönlerini, sınırları kesin olarak belirlenmiş bir araştırma sürecini, kapsamlı ve katı bir çalışma planı gerektirir. Buna örnek olarak bir yerleşim yerinin, sınıfın, tabakanın incelenmesi verilebilir (Pečujlić, 1982). Veri toplama yöntemleri ya da daha geniş anlamda gözlem, altı temel türe ayrılır:
Bilgi edinme yöntemlerine gelince, aşağıdakiler arasında ayrım yapabiliriz:
Genel yöntemler az ya da çok tüm bilimsel alanlarda kullanılmaktadır. Bunlar arasında genel ve özel diyalektik yöntem, modelleme yöntemi, istatistiksel yöntem ve aksiyomatik yöntem yer alır. Genel yöntemlerin yanı sıra, analiz ve sentez, sınıflandırma ve genelleme, tümevarım ve tümdengelim gibi bir dizi özel temel yöntemin yanı sıra kavram tanımlama, hipotez kurma, tutumları kanıtlama, elde edilen bilimsel bilgiyi kontrol etme gibi temel bilimsel prosedürler ve bilişsel süreçler de vardır (Šešić, 1979, s. 7).
