Bölüm 2. NİTELİKSEL ARAŞTIRMA

Amaç 1 - Nitel araştırmayı tanımlamak.

Amaç 2 - Nitel araştırmanın ayırt edici özelliklerini vurgulamak.

Hedef 2 - Nitel teori kullanımını açıklamak.

Amaç 3 - Nitel araştırma sorularının nasıl yazılacağı konusunda rehberlik sağlamak.

“Nitel araştırma varsayımlarla, bir dünya görüşüyle, teorik merceğin olası kullanımıyla ve bireylerin veya grupların sosyal veya beşerî bir soruna atfettikleri anlamı sorgulayan araştırma sorunlarının incelenmesiyle başlar. Nitel araştırmacılar bu sorunu incelemek için; sorgulamaya yönelik yeni ortaya çıkan nitel bir yaklaşımı, incelenen kişilere ve yerlere duyarlı doğal bir ortamda veri toplamayı ve tümevarımsal kalıplar veya temaları oluşturan veri analizini kullanırlar. Nihai yazılı rapor veya sunum, katılımcıların görüşlerini, araştırmacının yansıtıcılığını, sorunun karmaşık bir tanımını ve yorumunu içererek literatürü genişletir veya bir eylem çağrısına işaret eder” (Creswell, 2007: 37).

Yukarıda verilen tanım, nitel araştırmanın tüm temel özelliklerini kapsamaktadır. Bunlar aşağıdaki gibidir:

• Doğal ortam – veriler sahada veya katılımcıların çalışılan konuyu veya sorunu deneyimledikleri yerde, insanlarla doğrudan konuşarak, onların kendi bağlamları içinde nasıl davrandıklarını ve hareket ettiklerini izleyerek toplanır.
• Temel araç olarak araştırmacı – araştırmacılar, diğer araştırmacılar tarafından geliştirilen anketleri ve araçları kullanmadan veya bunlara güvenmeden gerçek anlamda bilgi toplayan kişilerdir. Belgeleri inceleyerek, katılımcıların davranışlarını gözlemleyerek ve katılımcılarla görüşerek verileri kendileri toplarlar.
• Çoklu veri kaynakları – tek bir veri kaynağına dayanmak yerine görüşmeler, gözlemler ve belgeler yoluyla çoklu veri biçimleri toplanır. Daha sonra araştırmacılar tüm verileri gözden geçirir ve bunları tüm veri kaynaklarını kesen kategoriler veya temalar halinde düzenleyerek anlamlandırır.
• Tümevarımsal veri analizi – nitel araştırmacılar örüntülerini, kategorilerini ve temalarını oluşturmak için aşağıdan yukarıya yaklaşımını kullanırlar, yani verileri giderek daha soyut bilgi birimleri halinde düzenlerler. Bu, kapsamlı bir tema seti oluşturulana kadar temalar ve veri tabanı arasında gidip gelmeyi gerektirir. Ayrıca, süreçten ortaya çıkan temaları veya soyutlamaları şekillendiren katılımcılarla etkileşimli iş birliğini de içerebilir.
• Katılımcıların anlamı – çalışma süreci boyunca araştırmacılar, diğer araştırmacıların araştırmaya getirdiği ya da literatürde bulduğu anlamı değil, katılımcıların sorun ya da konu hakkında sahip olduğu görüşleri keşfetmeye odaklanır.
• Ortaya çıkan tasarım – nitel araştırma süreci ortaya çıkan bir süreçtir; bu da araştırma için başlangıç planının sıkı bir şekilde belirlenemeyeceği ve araştırmacı sahaya girip veri toplamaya başladığında sürecin tüm aşamalarının değişebileceği veya kayabileceği anlamına gelir (sorular değişebilir, veri toplama şekli değişebilir, incelenen bireyler ve alanlar değiştirilebilir).
• Teorik mercek – kültür kavramı, cinsiyet, ırk veya sınıf farklılıkları gibi teorik mercekler genellikle araştırmaya bakmak için kullanılır.
• Yorumlayıcı araştırma – araştırmacılar gördüklerini, duyduklarını ve anladıklarını yorumlarlar. Dolayısıyla bu yorumlar araştırmacının kendi geçmişinden, tarihinden, bağlamından ve önceki anlayışından ayrı tutulamaz. Araştırma raporu yayınlandıktan sonra, katılımcılar kadar okuyucular da raporu yorumlar, çalışmaya yeni yorumlar getirir ve böylece sorunun birden fazla görünümü ortaya çıkar.
• Bütüncül açıklama – herhangi bir durumdaki faktörlerin karmaşık etkileşimlerini tanımlayarak, yani çoklu bakış açılarını rapor ederek, bir duruma dahil olan birçok faktörü tanımlayarak ve genel olarak ortaya çıkan daha büyük resmi çizerek, incelenen sorunun karmaşık bir görünümü geliştirilir.

Nitel araştırma, bir grubu veya popülasyonu incelemeye, susturulmuş sesleri duymaya, bir konunun karmaşık, ayrıntılı bir şekilde anlaşılmasını sağlamaya veya bir çalışmadaki katılımcıların bir sorunu ele aldığı bağlamı/ortamı incelemeye ihtiyaç duyulduğunda uygundur. Bu da insanlarla doğrudan konuşmadan, evlerine veya iş yerlerine gitmeden ve bulmayı beklediğimiz şeylerden veya literatürde okuduklarımızdan etkilenmeden, hikayelerini anlatmalarına izin vermeden yapılamaz. Nitel araştırma, bireylerin hikayelerini paylaşmalarını, seslerini duyurmalarını ve araştırmanın veri analizi ve yorumlama aşamalarında araştırmacı ile iş birliği yapmalarını sağlar. Nitel araştırma genellikle nicel araştırmanın devamı olarak kullanılır ve insanların neden o şekilde tepki verdiklerini, hangi bağlamda tepki verdiklerini ve tepkilerini yönlendiren daha derin düşüncelerini açıklamayı sağlar. Nitel araştırma, tüm bireyleri istatistiksel bir ortalamaya eşitleyen nicel ölçümlerle başarılamayan bireysel farklılıkları da dahil olmak üzere, insanlar arasındaki etkileşimleri yakalamaya yardımcı olur.

Nitel araştırma hem veri toplama hem de veri analizi açısından zaman alıcıdır. Araştırmacı sahada veri toplamak, erişim sağlamak ve yakınlık kurmak için saatler harcar. Veri analizi, büyük miktardaki verinin ayıklanması ve birkaç tema veya kategoriye indirgenmesi anlamına gelir; bunu uzun raporlar yazmak, çoklu bakış açıları göstermek ve bu bakış açılarını desteklemek için alıntılar eklemek izler (Creswell, 2007, s. 41).

Nitel araştırmacılar çalışmalarında teoriyi birkaç şekilde kullanır. İlk olarak, nicel araştırmalarda olduğu gibi, davranışlar ve tutumlar için geniş bir açıklama olarak kullanılır ve değişkenler, yapılar ve hipotezlerle tamamlanabilir. Örneğin, etnograflar nitel projelerinde çalışmak için; sosyal kontrol, dil, istikrar ve değişim, akrabalık ve aileler gibi sosyal organizasyon sistemleri tarzında kültürel temaları veya 'kültürün yönlerini' (Wolcott, 1999, s. 113) kullanırlar. Bu bağlamda temalar, test edilmek üzere literatürden hazır bir dizi hipotez sağlar. Araştırmacılar bunları teori olarak adlandırmasa da antropologların insanların kültür paylaşımı, davranış ve tutumlarını incelemek için kullandıkları geniş açıklamalar sağlarlar.

İkinci olarak, araştırmacılar nitel araştırmalarda toplumsal cinsiyet, sınıf ve ırk (ya da ötekileştirilmiş grupların diğer sorunları) konularının incelenmesi için genel bir yönlendirme merceği sağlayan teorik bir mercek ya da perspektifi giderek daha fazla kullanmaktadır. Bu mercek, sorulan soru türlerini şekillendiren, verilerin nasıl toplandığını ve analiz edildiğini bildiren, eylem veya değişim çağrısı sağlayan bir savunuculuk perspektifi haline gelir.

1980'lerin nitel araştırmaları, sorgulama kapsamını bu teorik mercekleri içerecek şekilde genişletmek için bir dönüşüm geçirmiştir. Araştırmacılara hangi konuların incelenmesinin önemli olduğu (örneğin marjinalleştirme, güçlendirme) ve incelenmesi gereken kişiler (örneğin kadınlar, evsizler, azınlık grupları) konusunda yol gösterirler. Ayrıca, araştırmacının nitel çalışmada kendini nasıl konumlandıracağını (örneğin; kişisel, kültürel ve tarihsel bağlamlardan yola çıkarak açık veya taraflı) ve nihai yazılı anlatıların nasıl yazılması gerektiğini (örneğin, bireyleri daha fazla ötekileştirmeden, katılımcılarla işbirliği yaparak) belirtirler. Eleştirel etnografi çalışmalarında araştırmacılar, çalışmalarına yön veren bir teori ile işe başlarlar. Bu nedensel teori, özgürleşme ya da baskı teorilerinden biri olabilir (Thomas, 1993). Creswell (2007) araştırmacının kullanabileceği bu nitel kuramsal perspektiflerden bazılarının bir listesini sunar:

• Feminist perspektifler – kadınların farklı durumlarını ve bu durumları çerçeveleyen kurumları sorunlu olarak görürler. Araştırma konuları, belirli bağlamlarda kadınlar için sosyal adaletin sağlanması veya kadınlar için baskıcı durumlar hakkında farkındalığın artırılması ile ilgili politika konularını içerebilir (Olesen, 2000).
• Irksallaştırılmış söylemler – özellikle beyaz olmayan insanlar ve topluluklar hakkında önemli sorular ortaya çıkarırlar (Ladson-Billings, 2000).
• Eleştirel teori perspektifleri – insanların ırk, sınıf ve toplumsal cinsiyet tarafından kendilerine konulan kısıtlamaları aşmaları için güçlendirilmeleriyle ilgilenirler (Fay, 1987).
• Queer teori – kendilerini lezbiyen, gey, biseksüel ya da transseksüel olarak adlandıran bireylere odaklanır. Bu yaklaşımı kullanan araştırmalar bireyleri nesneleştirmez, kültürel ve politik araçlarla ilgilenir ve bastırılmış bireylerin seslerini ve deneyimlerini aktarır (Gamson, 2000).
• Engellilik araştırması – okullarda kapsayıcılığın anlamını ele alır ve engelli çocukları olan yöneticileri, öğretmenleri ve ebeveynleri kapsar (Mertens, 1998).

Rossman ve Rallis (1998), nitel araştırmada eleştirel ve postmodern perspektifler olarak teori anlayışını ele alır. 20. yüzyılın sonunda, eleştirel ve postmodern perspektifleri benimseyenler nesnelci varsayımlara ve araştırmanın yürütülmesine ilişkin geleneksel normlara meydan okudukça, geleneksel sosyal bilim giderek artan bir inceleme ve saldırı altına girmiştir. Bu saldırının merkezinde birbiriyle ilişkili dört kavram vardır:

• araştırma temelde güç meselelerini içerir;
• araştırma raporu şeffaf değildir, daha ziyade ırkçı, cinsiyetçi, sınıfçı ve siyasi yönelimli bir birey tarafından kaleme alınır;
• ırk, sınıf ve toplumsal cinsiyet deneyimi anlamak için çok önemlidir; ve
• tarihsel olarak geleneksel araştırmalar, ezilen ve ötekileştirilen grupların üyelerini susturmuştur (Rossman ve Rallis, 1998, s. 66).

Üçüncüsü, bu teorik yönelimden farklı olarak, teorinin (veya başka bir geniş açıklamanın) son nokta haline geldiği nitel çalışmalardır. Bu, verilerden geniş temalara, genelleştirilmiş bir modele veya teoriye doğru tümevarımsal bir inşa sürecidir (Punch, 2005). Araştırmacı, katılımcılardan detaylı bilgi toplayarak işe başlar ve daha sonra bu bilgileri kategorilere ya da temalara dönüştürür. Bu temalar, daha sonra kişisel deneyimlerle ya da konuyla ilgili literatürle karşılaştırılan geniş örüntüler, teoriler ya da genellemeler haline getirilir. Temaların ve kategorilerin örüntülere, teorilere veya genellemelere dönüştürülmesi, nitel çalışmalar için çeşitli son noktalar önermektedir. Örneğin, vaka çalışması araştırmalarında, Stake (1995, s. 86) bir iddiayı “önerme genellemesi” olarak adlandırır - araştırmacının kendi kişisel deneyimlerinin eklendiği yorum ve iddiaların araştırmacı tarafından özetlenmesine 'doğalcı genellemeler' denir. Bir başka örnek olarak, temellendirilmiş teori farklı son noktalar sağlar. Araştırmacılar, katılımcılardan toplanan bilgilere dayanan bir teori keşfetmeyi umarlar (Strauss & Corbin, 1998). Lincoln ve Guba (1985) doğal ya da nitel araştırma sırasında gelişen açıklamaları “örüntü teorileri” olarak adlandırır. Bu örüntü teorileri veya genellemeler, nicel çalışmalarda bulunan tümdengelimci formdan ziyade, birbirine bağlı düşünceleri veya bir bütüne bağlı parçaları temsil eder.

Son olarak, bazı nitel çalışmalarda herhangi bir açık teori kullanılmamaktadır. Hiçbir nitel çalışmanın saf gözlemden başlamadığı, teori ile yöntemden oluşan ön kavramsal yapının tüm gözlemler için başlangıç noktası oluşturduğu söylenebilir (Schwandt, 1993). Yine de fenomenolojide olduğu gibi açık bir kuramsal yönelim içermeyen, sorgulayıcıların katılımcılardan deneyimin özünü inşa etmeye çalıştığı nitel çalışmalar da görülmektedir (Riemen, 1986). Bu çalışmalarda araştırmacı, merkezi bir olgunun zengin ve ayrıntılı bir tanımını yapar.

Creswell'e (2009) göre, nitel bir çalışmada araştırmacılar hedefleri değil araştırma sorularını belirtirler. Bu araştırma soruları iki şekilde olabilir: merkezi soru ve ilişkili alt sorular. Merkezi soru, bir çalışmadaki merkezi olgu ya da kavramın araştırılmasını isteyen geniş bir sorudur. Araştırmacı bu soruyu, nitel araştırmanın gelişmekte olan metodolojisine uygun olarak, araştırmayı sınırlandırmamak için genel bir konu şeklinde ortaya koyar. Bu soruya ulaşmak için şu soru sorulmalıdır: “Çalışmada sorabileceğim en geniş soru nedir? Nicel araştırma eğitimi almış yeni araştırmacılar, bu yaklaşımda zorlanabilirler çünkü tersi bir yaklaşıma alışkındırlar: birkaç değişkene dayalı spesifik, dar sorular veya hipotezler belirlemek. Nitel araştırmada amaç, merkezi olguyu çevreleyen karmaşık faktörler kümesini keşfetmek ve katılımcıların sahip olduğu çeşitli perspektifleri veya anlamları sunmaktır. Creswell (2009) ayrıca geniş, nitel araştırma soruları yazmak için kılavuz ilkeler de sunmaktadır:

• Bir veya iki ana sorunun ardından en fazla beş ila yedi alt soru sorun. Her genel ve merkezî soruyu birkaç alt soru takip eder; alt sorular çalışmanın odağını daraltır, ancak sorgulamayı açık bırakır. Alt sorular da görüşmeler sırasında (ya da gözlem yaparken veya belgelere bakarken) kullanılan özel sorular haline gelebilir. Bir mülakat protokolü ya da rehberi geliştirirken, araştırmacı örneğin başlangıçta bir buz kırıcı soru sorabilir, ardından çalışmada beş ya da daha fazla alt soru sorabilir. Görüşme daha sonra ek bir toparlama ya da özet sorusuyla ya da şu soruyla sona erer: “Bu konu hakkında daha fazla bilgi edinmek için kime başvurmalıyım?” (Asmussen & Creswell, 1995).
• Temel soruyu belirli bir nitel araştırma stratejisiyle ilişkilendirin. Örneğin, tasarımın bu aşamasında etnografideki soruların özgüllüğü, diğer nitel stratejilerdekinden farklıdır. Etnografik araştırmada Spradley (1980), kültürü paylaşan grubun küçük hareketlerini, deneyimlerini, ana dil kullanımını, diğer kültürel gruplarla zıtlıkları ve verilerin doğruluğunu teyit etmeye yönelik soruları içeren bir etnografik sorular taksonomisi geliştirmiştir. Eleştirel etnografide, araştırma soruları mevcut literatürün bir bütünü üzerine inşa edilebilir. Bu sorular, kanıtlanması gereken gerçeklerden ziyade çalışma kılavuzları haline gelir (Thomas, 1993: s. 35). Alternatif olarak, fenomenolojide sorular, mevcut literatüre veya bir soru tipolojisine özel bir atıfta bulunulmaksızın genel olarak ifade edilebilir. Moustakas (1994) katılımcıların ne deneyimlediklerini ve bunu deneyimledikleri bağlamları ya da durumları sormaktan bahseder. Temellendirilmiş teoride, sorular bir süreç teorisi oluşturmaya yönelik olabilir. Nitel bir vaka çalışmasında, sorular vakanın bir tanımına ve bu vakanın incelenmesiyle ortaya çıkan temalara yönelik olabilir.
• Açık ve gelişmekte olan bir tasarımı ifade etmek için araştırma sorularına ne veya nasıl sözcükleriyle başlayın. Neden kelimesi genellikle araştırmacının bir şeyin neden meydana geldiğini açıklamaya çalıştığını ima eder ve bu, nitel araştırmanın daha açık ve gelişmekte olan duruşu yerine nicel araştırmayla ilişkili bir neden-sonuç türü düşünmeyi akla getirir.
• Tek bir olgu veya kavrama odaklanın. Bir çalışma zaman içinde geliştikçe, bu tek olguyu etkileyebilecek faktörler ortaya çıkacaktır ancak bir çalışmaya ayrıntılı olarak keşfetmek için tek bir odakla başlanmalıdır.
• Ortaya çıkan tasarımın dilini aktaran keşif fiilleri kullanın:
• keşfetmek (örn. temellendirilmiş teori);
• anlamaya çalışmak (örneğin etnografi);
• bir süreci keşfetmek (örn. vaka çalışması);
• deneyimleri tanımlamak (örn. fenomenoloji);
• hikayeleri raporlamak (örneğin anlatı araştırması).
• “Etkilemek”, “tesir etmek”, “belirlemek”, “neden olmak” ve “ilişkili olmak” gibi niceliksel araştırma öneren yönlü kelimeler yerine bir önceki madde yer alan yönsüz ve daha keşfedici fiilleri kullanın.
• Araştırma sorularının çalışma sırasında ortaya çıkan bir tasarımın varsayımlarıyla tutarlı bir şekilde gelişmesini ve değişmesini bekleyin. Nitel çalışmalarda sorular genellikle sürekli olarak gözden geçirilir ve yeniden formüle edilir (temellendirilmiş kuram/gömülü teori çalışmasında olduğu gibi). Bu yaklaşım, araştırma sorularının çalışma boyunca sabit kaldığı nicel tasarımlara alışkın bireyler için sorunlu olabilir.
• Nitel bir araştırma stratejisi tarafından aksi belirtilmedikçe, literatüre veya teoriye atıfta bulunmadan açık uçlu sorular kullanın.
• Nicel olarak kabul edilen kapalı uçlu soruların gerekli olması halinde (örneğin, belirli bir ölçekte bir şeyin derecelendirilmesi/bir şeyden duyulan memnuniyet), belirli bir derecelendirmenin neden seçildiğine dair ek yorumlar isteyen bir metin kutusu eklenmeli, böylece ilgili nicel araştırma sorusu yanıtlarının yanı sıra nitel içgörüler de sağlanmalıdır.
• Henüz bilgi verilmemişse, çalışma için katılımcıları ve araştırma alanını belirtin.
• Araştırma sorularının etik ve önyargısız olduğundan emin olun (başka bir kişinin bilinçsiz önyargı olup olmadığını kontrol etmesi her zaman iyidir).
• Kullanılan dilin açık ve kolay anlaşılır olduğundan emin olun. Bu nedenle jargon, kısaltmalar ve aşırı teknik dilden kaçınılmalıdır.

Testi yapın ve nitel araştırma hakkındaki bilginizi test edin:

https://take.quiz-maker.com/QCVDKOK00

Asmussen, K. J., & Creswell, J. W. (1995). Campus Response to Student Gunman. Journal of Higher Education, 66(5), 575–596.

Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Thousand Oaks, CA: Sage.

Creswell, J. W., Hanson, W. E., Clark Plano, V. L. (2007). Qualitative research designs. The Counselling  Psychologist, 35(2), 236–264.

Creswell, J. W. (2009). Research Design Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches (3rd ed.). Thousand Oaks, CA Sage Publications.

Gamson, J. (2000). Sexualities, queer theory, and qualitative research. Handbook of qualitative research, 2, 347–365.

Fay, B. (1987). Critical Social Science: Liberation and Its Limits. Cornell U. P.

Ladson-Billings, G. (2000). Fighting for Our Lives, Journal of Teacher Education, 51(3), 206–214.

Lincoln, Y. & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Newbury Park, CA: Sage.

Marshall, C., & Rossman, G. B. (1989). Designing Qualitative Research. Newbury Park, CA: Sage.

Mertens, D. M. (1998). Research methods in education and psychology: Integrating diversity with quantitative and qualitative approaches. Sage.

Mertens, D. M. (2003). Mixed Methods and the Politics of Human Research: The Transformative-Emancipatory Perspective. In A. Tashakkori, & C. Teddlie (Eds.), Handbook of Mixed Methods in Social and Behavioral Research (pp. 135-164). Thousand Oaks, CA: Sage.

Moustakas, C. E. (1994). Phenomenological research methods. Sage Publications, Inc.

Olesen, V. L. (2000). Feminist Qualitative Research and Grounded Theory: Complexities, Criticisms, and Opportunitites. The SAGE Handbook of Grounded Theory. SAGE Publications Ltd.

Punch, K. (2005) Introduction to Social Research: Quantitative and Qualitative Approaches (2nd ed.). Sage, London.

Riemen, D. J. (1986). Non-caring and caring in the clinical setting: Patients’ descriptions. Topics in Clinical Nursing, 8(2), 30–36.

Rossman, G. B., & Rallis, S. F. (1998). Learning in the field: An introduction to qualitative research. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

Schwandt, T. A. (2003). Back to the rough ground! Beyond theory to practice in evaluation. Sage.

Spradley, J. (1980). Participant Observation. New York: Holt, Rinehart and Winston.

Stake, R. (1995). The art of case study research. Thousand Oaks, CA: Sage. 

Strauss, A., & Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.

Thomas, A. S. (1993). Doing Critical Ethnography. SAGE Publications, Inc.

Wolcott, H. F. (1990). Making a Study “More Ethnographic”. Journal of Contemporary Ethnography, 19(1): 44–72.