4.1.1. Gözlem Türleri

Gözlemin birçok farklı türü ve alt türü gelişmiştir ve şu anda tüm veri toplama prosedürleri arasında en karmaşık yapıya sahiptir.

Kesitsel Çalışmalar

Kesitsel çalışma, bir popülasyondan zaman içinde tek bir noktada bilgi toplayan bir araştırma türüdür (Şekil 1). Bilgiler, değişkenler olarak bilinen belirli özelliklere sahip bir grup katılımcıdan elde edilebilir (örneğin yaş, cinsiyet, köken, eğitim, din, coğrafi konum, vb.) Belirli bir çalışmada kullanılan değişkenler, yürütülecek araştırmaya ve çalışmanın hedeflerine göre belirlenir. Araştırmacılar, bir bağımsız değişkene odaklanmak ve bunun bir veya daha fazla bağımlı değişkeni nasıl etkilediğini görmek için kesitsel çalışmaları kullanabilir. Bu çalışmalar, araştırmacıların aynı anda birden fazla değişkeni incelemesine olanak tanır. Kesitsel çalışmalar değişkenlerin manipülasyonunu içermez. Bunlar tanımlayıcı çalışmalardır.

Kesitsel çalışmalara bazı örnekler aşağıda verilmiştir:

• Tanımlayıcı çalışma: Tüketici davranışlarının gelecekteki eğilimlerini tahmin etmek, yeni satış stratejileri sunmak ya da yeni ürün ve hizmetleri piyasaya sürmek amacıyla belirli bir zaman dilimi içerisinde tüketici davranışları hakkında veri toplayarak pazar araştırması yapmak buna örnek olabilir. Böyle bir çalışmada araştırmacı, nedenleri analiz etmez ancak piyasadaki mevcut durumun tanımlanmasına odaklanır.
• Analitik çalışma: Yaşları 50'nin üzerinde olan kadın nüfusundaki kalsiyum eksikliğini inceleyen bir çalışma buna örnek olarak verilebilir. Tanımlayıcı çalışmanın odak noktası 50 yaş üstü kadınlarda kalsiyum seviyesini belirlemek olurken analitik çalışma hormonal durum, fiziksel aktivite, beslenme, sosyo-ekonomik durum, eğitim seviyesi gibi faktörleri inceleyerek bu yaş grubundaki bazı kadınların neden diğer kadınlara göre daha fazla kalsiyum eksikliği yaşadığını ve dolayısıyla osteoporoz gibi diğer hastalıklara yakalanma olasılığının daha yüksek olduğunu açıklamaya odaklanır.

Vaka Kontrol Çalışmaları

Vaka-kontrol çalışmaları, tıbbi araştırmalar veya çevre sağlığı gibi alanlarda sıklıkla kullanılan bir gözlemsel araştırma türüdür. Vaka-kontrol çalışması, iki veya daha fazla katılımcı grubunu karşılaştıran deneysel bir tasarımdır. Bu gruplardan biri 'vaka' grubu, diğer gruplar ise 'kontrol' gruplarıdır. Vaka grubu, çalışmanın ilgi alanına giren özelliğe sahip olduğu için seçilir. Kontrol grubunun amacı ise vaka grubunun belirlenen özelliği, kontrol grubundan sistematik olarak daha fazla gösterip göstermediğini bulmaktır. Dolayısıyla, kontrol grubundan toplanan veriler analiz edilerek araştırma hipotezi ya doğrulanır ya da reddedilir. Verileri sunmak için genellikle tablolar kullanılır (Tablo 1).

Risk oranı (veya oransal değer), maruz kalma olasılık oranı kullanılarak hesaplanır: (OR)

- Vakalar arasında maruz kalma olasılığı: OR = a (maruz kalan) / c (maruz kalmayan),

- Kontroller arasında maruz kalma olasılığı: OR = b (maruz kalan) /d (maruz kalmayan),

örneğin OR = (axd)/(cxb).

OR = 1 ise, risk olasılığı maruz kalan ve kalmayanlar için aynıdır.

OR > 1 ise, maruziyet risk olasılığını artırır.

OR < 1 ise, maruziyet risk olasılığını azaltır.

Örnek: Tıpta Vaka-Kontrol Çalışması

Araştırmanın amacı, içme suyunun kirlenmesi ile potansiyel mide hastalıkları (örneğin gastrit) arasındaki bağlantıyı incelemektir. Vaka çalışması grubu mide hastalığı teşhisi konmuş kişilerden, kontrol grubu ise hastalığı olmayan kişilerden oluşmuştur. Araştırma sırasında, her bir grup için suyun kaynağı ve maruz kalma süresi gibi değişkenlere odaklanılarak katılımcıların kirli içme suyuna maruz kalmalarına ilişkin veriler toplanmıştır. Amaç, su kirliliği ile mide hastalığı geliştirme riski arasında bir korelasyon olup olmadığını belirlemek için sonuçları karşılaştırmaktır.

Uygulama görevleri:

Araştırmacılar, karşılaşılan olayları kullanarak meme kanseri ile ilgili bir vaka-kontrol çalışması yürütmektedir. Çalışma 100 vaka ve 100 kontrol içermektedir. Vaka gurubunun %70'inin kontrol grubunun ise %50'sinin sigara içtiğini bildirmiştir.

1. a) Verilen verilerle 2x2'lik bir tablo hazırlayın.
2. b) Maruz kalma olasılık oranını hesaplayın.
3. c) Maruz kalma olasılık oranını bir cümle ile yorumlayınız.

Cevap:

a)

b) Maruz kalma olasılık oranı = (a/c)/(b/d) = (a*d)/(c*b) = (70*50)/(50*30)=2,33

c) Bu örnekteki 2,33'lük bir olasılık oranı; sigara içenlerin meme kanserine yakalanma olasılığının içmeyenlerin 2,33 katı olduğu anlamına gelir.